Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για το «Ευαγγέλιο του Ιούδα», αυτό το «ριζοσπαστικό» πρωτο-χριστιανικό κείμενο που παρουσιάζει τον Ιούδα να «προδίδει» τον Ιησού από καθήκον και για να εκπληρωθεί το αναπόδραστο της μοίρας. Ένα κείμενο που προσπαθεί να ξαναγράψει την ιστορία του Χριστιανισμού, με τη μορφή του Ιούδα να είναι ο πλησιέστερος μαθητής του Ιησού, από τον οποίο μπορούσε να ζητήσει ακόμα και να τον προδώσει. Είναι όμως αυτό το μόνο «αιρετικό» Ευαγγέλιο; Κάθε άλλο !!! Μια ολόκληρη σειρά από πρωτο-χριστιανικά κείμενα, άγνωστα στον πολύ κόσμο, διεκδικούν τον τίτλο του «Απόκρυφου» και του «αιρετικού» Ευαγγελίου, προσπαθώντας να δώσουν μία εικόνα του Χριστιανισμού διαφορετική από αυτήν που ξέρουμε. Η Καινή Διαθήκη όπως τη γνωρίζουμε περιέχει τα 4 «κλασσικά» και επίσημα Ευαγγέλια: του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη. Πάντα βέβαια υπήρχαν και οι αναφορές για κάποια αποκαλούμενα «Απόκρυφα» Ευαγγέλια, μη αποδεκτά ή «ξεχασμένα» από την επίσημη Εκκλησία. Ήδη από το 1945, μία σειρά αρχαίων κειμένων γραμμένων στην κοπτική γλώσσα ήρθαν στην επιφάνεια στην περιοχή Nag Hammadi της αιγυπτιακής ερήμου.
Πρόκειται για μία σειρά από 52 αρχαία κείμενα, που συζητήθηκαν πολύ στις επόμενες δεκαετίες. Ανάμεσά τους και το λεγόμενο «Ευαγγέλιο του Θωμά» το οποίο θεωρείται από ειδικούς προγενέστερο των Ευαγγελίων του Ματθαίου και του Λουκά, οι οποίοι - κατά μία άποψη - φαίνεται μάλιστα να το χρησιμοποίησαν ως πηγή για τα δικά τους Ευαγγέλια. Έτσι δεν είναι σήμερα περίεργο που κάποιοι ερευνητές, όπως η Elaine Pagels, καθηγήτρια Θεολογίας στο πανεπιστήμιο του Princeton, μελετούν αυτά τα αρχαία, αμφιλεγόμενα κείμενα, γνωστά ως «Γνωστικά Ευαγγέλια» τα οποία παρουσιάζουν μία εναλλακτική άποψη για τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και το βαθύτερο νόημα των χριστιανικών διδασκαλιών. Η Pagels αναλύσει αυτό το ζήτημα στο έργο της "Jesus and His Message in the Gnostic Gospels" («Ο Ιησούς και του Μήνυμά Του στα Γνωστικά Ευαγγέλια»). Η Pagels αναφέρεται σε μία εποχή που το χριστιανικό δόγμα δεν είχε διαμορφωθεί πλήρως. Αυτό εξάλλου έγινε μέσα από μία διαδικασία Οικουμενικών Συνόδων και συνεχών διαμαχών ανάμεσα σε χριστιανικές ομάδες που η μία έλεγχε δογματικά την άλλη σε θέματα κατανόησης των χριστιανικών διδασκαλιών και μία διαδικασία που κράτησε αιώνες! Ανάμεσα στις πρώτες χριστιανικές ομάδες ήταν και αυτή των Γνωστικών Χριστιανών οι οποίοι πήραν το όνομά τους από την πεποίθησή τους ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι απλά μία πίστη, αλλά ένα σύστημα γνώσης και διδασκαλιών που επιτρέπει στον άνθρωπο να γνωρίσει τον εαυτό του και τη Φύση. Κατά την Pagels την τάση αυτή αποτυπώνουν τα παρακάτω λόγια του Ιησού, παρμένα από το - Απόκρυφο - Ευαγγέλιο του Θωμά: «Πρέπει να βγάλεις αυτό που είναι μέσα σου για να σωθείς, αλλιώς θα καταστραφείς» (σε ελεύθερη μετάφραση). Για τους Γνωστικούς, κάθε άνθρωπος μπορεί να γίνει «Υιός του Θεού» μέσα από την προσωπική έρευνα και την αναζήτηση των αιτιών της χαράς, της λύπης, της αγάπης ή του μίσους. Ο ίδιος ο Ιησούς δεν αποτελεί παρά ένα «μοντέλο» δράσης, ένα παράδειγμα για τον κάθε άνθρωπο-αναζητητή της Αλήθειας και του Θεού. Με τον τρόπο αυτό οι Γνωστικοί παρουσιάζονται σαν μία φιλοσοφική-εσωτεριστική ομάδα παρά μία ακόμα ομάδα πιστών στους κόλπους της Χριστιανικής Εκκλησίας των πρώτων αιώνων μ.Χ. Είναι γνωστό ότι πυρήνες Γνωστικών αναπτύχθηκαν σε όλη σχεδόν τη Μεσόγειο, επηρεάζοντας τη χριστιανική σκέψη και τα - αδιαμόρφωτα ακόμα χριστιανικά δόγματα - δίνοντας μία έντονη φιλοσοφική χροιά στη νέα θρησκεία.
Βέβαια η ίδια η φύση του Γνωστικισμού και το χαρακτηριστικό της προσωπικής αναζήτησης περιόρισε τον Γνωστικισμό στο να μην μπορεί να εξαπλωθεί στις μάζες και να αποτελέσει το πνευματικό χώρο μόνο των ανθρώπων-αναζητητών, όπως και κάθε φιλοσοφικό σύστημα που αναγκαστικά περιορίζεται στους ανθρώπους που θέλουν να ζήσουν με τις αρχές του. Ανάμεσα στις επιρροές του Γνωστικισμού είναι η συγγραφή των λεγόμενων «Γνωστικών Ευαγγελίων» που δίνουν μία διαφορετική διάσταση στο Χριστιανισμό καθώς διαφέρουν στο πνεύμα τους από τα τέσσερα επίσημα Ευαγγέλια. Αυτές τις διαφορές τονίζει στο έργο της η Pagels αντιπαραθέτοντας χωρία από τα Γνωστικά και από τα κανονικά Ευαγγέλια. Οι αντιπαραθέσεις αυτές αποτέλεσαν αιτία συγκρούσεων και αιρετικών κινήσεων ήδη από τα πρωτο-χριστιανικά χρόνια, δίνοντας μορφή στο χριστιανικό δόγμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν «λυθεί» και απαντηθεί για τον σύγχρονο Χριστιανό-αναζητητή. Για παράδειγμα η σύγκριση Γνωστικών και κανονικών Ευαγγελίων φέρνει στην επιφάνεια το ζήτημα της φύσης του Ιησού: ήταν ο «Μονογενής Υιός Θεού» όπως αναφέρεται π.χ. στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο ή απλά ένα οδηγός, ένας φωτισμένος άνθρωπος για να μας δείξει το Δρόμο του Θεού, όπως παρουσιάζεται στις γνωστικές διδασκαλίες. Ερώτημα που προκάλεσε αιρέσεις και σχίσματα στους κόλπους της νέας θρησκείας πριν από 2000 χρόνια. Επιπλέον τα Γνωστικά Ευαγγέλια φέρονται να περιέχουν εσωτερικές και απόκρυφες διδασκαλίες του Ιησού, προεκτείνοντας τον χαρακτήρα των κανονικών Ευαγγελίων που περισσότερο περιέχουν ιστορικά στοιχεία, ηθικές διδασκαλίες και παραβολές. Όλες αυτές οι θέσεις των Γνωστικών έκαναν κάποιους από τους πρώτους Πατέρες και ιεράρχες του Χριστιανισμού να δουν στο πρόσωπο των Γνωστικών μία «αιρετική» κίνηση, καθώς διαπίστωναν ότι βρίσκονται μπροστά στο φαινόμενο μίας ομάδας φιλοσοφικού-εσωτερικού τύπου που έβρισκε έδαφος να αναπτυχθεί στα πλαίσια της νέας θρησκείας, η οποία θέλοντας να απευθυνθεί στις μάζες των μεσογειακών λαών, περιείχε αναγκαστικά περισσότερο το στοιχείο της πίστης παρά της έρευνας. Φιλοσοφικά ερωτήματα όπως αυτό της φύσης του Ιησού, έπρεπε να αποτελούν δογματικές αλήθειες κι όχι σημείο τριβής και προσωπικής αναζήτησης και οι αναζητήσεις των Γνωστικών δεν ήταν καθόλου «εύπεπτες» για τον πολύ κόσμο. Αντίθετα περιέπλεκαν τα πράγματα. Αυτό έκανε τον Ειρηναίο, επίσκοπο της Λυών να θεωρεί ότι οι Γνωστικοί έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό στη νεογέννητη Εκκλησία και να αποκηρύξει τα Γνωστικά Ευαγγέλια υποστηρίζοντας ότι «όπως υπάρχουν τέσσερις κύριοι άνεμοι, τέσσερις στύλοι που συγκρατούν τον Ουρανό και τέσσερις γωνίες στο Σύμπαν, έτσι υπάρχουν και μόνο τέσσερα κανονικά Ευαγγέλια» (αυτά των τεσσάρων Ευαγγελιστών). Όμως η Pagels στο έργο της δίνει μία πιο ορθολογιστική εξήγηση στην απόρριψη των Γνωστικών Ευαγγελίων (και σε επέκταση και όλου του Γνωστικισμού) από την επίσημη πρωτο-χριστιανική Εκκλησία. Κατά την Pagels οι φιλοσοφικές αναζητήσεις των Γνωστικών θεωρήθηκαν επικίνδυνες καθώς υποδείκνυαν έναν δρόμο προς τον Θεό που περνούσε από την προσωπική αναζήτηση και προσπάθεια, παρά από τους θεσμούς της Εκκλησίας. Με άλλα λόγια η Εκκλησία δεν ήταν ο απαραίτητος ενδιάμεσος σταθμός-γέφυρα ανάμεσα σε άνθρωπο και Θεό - και αυτό βέβαια ήταν επικίνδυνο για την υπό διαμόρφωση και εξάπλωση χριστιανική πίστη. Ο φιλοσοφικός και εσωτερικός δρόμος των Γνωστικών γίνεται φανερός και από επιρροές που αυτοί είχαν με φιλοσοφικά και θρησκευτικά συστήματα της Ανατολής, κυρίως με τον Βουδισμό. Η πραγμάτωση του Γνωστικού έρχεται μέσα από τεχνικές διαλογισμού, ασκήσεις και βίωση κάποιας ηθικής διδασκαλίας. Οι πρακτικές αυτές ήταν απαραίτητες για τους πρώτους Χριστιανούς που δεν αρκούνταν στην απλή πίστη αλλά ήθελαν να συμπληρώσουν το πνευματικό τους κενό με μία εσωτερική αναζήτηση και το προσωπικό βίωμα. Επιπλέον τα Γνωστικά Ευαγγέλια παρουσιάζουν έντονο το ρόλο της γυναίκας στο άμεσο περιβάλλον του Ιησού, καθώς αναφέρονται σε ένα σύνολο γυναικών που περιλαμβάνονται στον στενό κύκλο του. Όλοι αυτοί υπήρξαν παράγοντες εξάπλωσης του Γνωστικισμού στον χώρο της Μεσογείου, στους πρώτους αιώνες μ.Χ. παρόλο που σύντομα οι διδασκαλίες τους, τα Ευαγγέλιά τους και γενικότερα το φιλοσοφικό τους σύστημα παραγκωνίστηκε από την επίσημη Εκκλησία. Η πρόσφατη ανακάλυψη του «Ευαγγελίου του Ιούδα» έρχεται απλά να ξαναφέρει στην επιφάνεια το ζήτημα των απόκρυφων χριστιανικών διδασκαλιών, της επιρροής του Χριστιανισμού από άλλα φιλοσοφικά και θρησκευτικά συστήματα της εποχής αυτής και του κατά πόσον η αναζήτηση του Θεού μπορεί να αποτελέσει προσωπική υπόθεση ή πρέπει να περάσει μέσα από ένα σύστημα πίστης (αναγκαστικά λίγο ως πολύ δογματικό). Πηγή: esoterica.gr
Πρόκειται για μία σειρά από 52 αρχαία κείμενα, που συζητήθηκαν πολύ στις επόμενες δεκαετίες. Ανάμεσά τους και το λεγόμενο «Ευαγγέλιο του Θωμά» το οποίο θεωρείται από ειδικούς προγενέστερο των Ευαγγελίων του Ματθαίου και του Λουκά, οι οποίοι - κατά μία άποψη - φαίνεται μάλιστα να το χρησιμοποίησαν ως πηγή για τα δικά τους Ευαγγέλια. Έτσι δεν είναι σήμερα περίεργο που κάποιοι ερευνητές, όπως η Elaine Pagels, καθηγήτρια Θεολογίας στο πανεπιστήμιο του Princeton, μελετούν αυτά τα αρχαία, αμφιλεγόμενα κείμενα, γνωστά ως «Γνωστικά Ευαγγέλια» τα οποία παρουσιάζουν μία εναλλακτική άποψη για τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και το βαθύτερο νόημα των χριστιανικών διδασκαλιών. Η Pagels αναλύσει αυτό το ζήτημα στο έργο της "Jesus and His Message in the Gnostic Gospels" («Ο Ιησούς και του Μήνυμά Του στα Γνωστικά Ευαγγέλια»). Η Pagels αναφέρεται σε μία εποχή που το χριστιανικό δόγμα δεν είχε διαμορφωθεί πλήρως. Αυτό εξάλλου έγινε μέσα από μία διαδικασία Οικουμενικών Συνόδων και συνεχών διαμαχών ανάμεσα σε χριστιανικές ομάδες που η μία έλεγχε δογματικά την άλλη σε θέματα κατανόησης των χριστιανικών διδασκαλιών και μία διαδικασία που κράτησε αιώνες! Ανάμεσα στις πρώτες χριστιανικές ομάδες ήταν και αυτή των Γνωστικών Χριστιανών οι οποίοι πήραν το όνομά τους από την πεποίθησή τους ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι απλά μία πίστη, αλλά ένα σύστημα γνώσης και διδασκαλιών που επιτρέπει στον άνθρωπο να γνωρίσει τον εαυτό του και τη Φύση. Κατά την Pagels την τάση αυτή αποτυπώνουν τα παρακάτω λόγια του Ιησού, παρμένα από το - Απόκρυφο - Ευαγγέλιο του Θωμά: «Πρέπει να βγάλεις αυτό που είναι μέσα σου για να σωθείς, αλλιώς θα καταστραφείς» (σε ελεύθερη μετάφραση). Για τους Γνωστικούς, κάθε άνθρωπος μπορεί να γίνει «Υιός του Θεού» μέσα από την προσωπική έρευνα και την αναζήτηση των αιτιών της χαράς, της λύπης, της αγάπης ή του μίσους. Ο ίδιος ο Ιησούς δεν αποτελεί παρά ένα «μοντέλο» δράσης, ένα παράδειγμα για τον κάθε άνθρωπο-αναζητητή της Αλήθειας και του Θεού. Με τον τρόπο αυτό οι Γνωστικοί παρουσιάζονται σαν μία φιλοσοφική-εσωτεριστική ομάδα παρά μία ακόμα ομάδα πιστών στους κόλπους της Χριστιανικής Εκκλησίας των πρώτων αιώνων μ.Χ. Είναι γνωστό ότι πυρήνες Γνωστικών αναπτύχθηκαν σε όλη σχεδόν τη Μεσόγειο, επηρεάζοντας τη χριστιανική σκέψη και τα - αδιαμόρφωτα ακόμα χριστιανικά δόγματα - δίνοντας μία έντονη φιλοσοφική χροιά στη νέα θρησκεία.
Βέβαια η ίδια η φύση του Γνωστικισμού και το χαρακτηριστικό της προσωπικής αναζήτησης περιόρισε τον Γνωστικισμό στο να μην μπορεί να εξαπλωθεί στις μάζες και να αποτελέσει το πνευματικό χώρο μόνο των ανθρώπων-αναζητητών, όπως και κάθε φιλοσοφικό σύστημα που αναγκαστικά περιορίζεται στους ανθρώπους που θέλουν να ζήσουν με τις αρχές του. Ανάμεσα στις επιρροές του Γνωστικισμού είναι η συγγραφή των λεγόμενων «Γνωστικών Ευαγγελίων» που δίνουν μία διαφορετική διάσταση στο Χριστιανισμό καθώς διαφέρουν στο πνεύμα τους από τα τέσσερα επίσημα Ευαγγέλια. Αυτές τις διαφορές τονίζει στο έργο της η Pagels αντιπαραθέτοντας χωρία από τα Γνωστικά και από τα κανονικά Ευαγγέλια. Οι αντιπαραθέσεις αυτές αποτέλεσαν αιτία συγκρούσεων και αιρετικών κινήσεων ήδη από τα πρωτο-χριστιανικά χρόνια, δίνοντας μορφή στο χριστιανικό δόγμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν «λυθεί» και απαντηθεί για τον σύγχρονο Χριστιανό-αναζητητή. Για παράδειγμα η σύγκριση Γνωστικών και κανονικών Ευαγγελίων φέρνει στην επιφάνεια το ζήτημα της φύσης του Ιησού: ήταν ο «Μονογενής Υιός Θεού» όπως αναφέρεται π.χ. στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο ή απλά ένα οδηγός, ένας φωτισμένος άνθρωπος για να μας δείξει το Δρόμο του Θεού, όπως παρουσιάζεται στις γνωστικές διδασκαλίες. Ερώτημα που προκάλεσε αιρέσεις και σχίσματα στους κόλπους της νέας θρησκείας πριν από 2000 χρόνια. Επιπλέον τα Γνωστικά Ευαγγέλια φέρονται να περιέχουν εσωτερικές και απόκρυφες διδασκαλίες του Ιησού, προεκτείνοντας τον χαρακτήρα των κανονικών Ευαγγελίων που περισσότερο περιέχουν ιστορικά στοιχεία, ηθικές διδασκαλίες και παραβολές. Όλες αυτές οι θέσεις των Γνωστικών έκαναν κάποιους από τους πρώτους Πατέρες και ιεράρχες του Χριστιανισμού να δουν στο πρόσωπο των Γνωστικών μία «αιρετική» κίνηση, καθώς διαπίστωναν ότι βρίσκονται μπροστά στο φαινόμενο μίας ομάδας φιλοσοφικού-εσωτερικού τύπου που έβρισκε έδαφος να αναπτυχθεί στα πλαίσια της νέας θρησκείας, η οποία θέλοντας να απευθυνθεί στις μάζες των μεσογειακών λαών, περιείχε αναγκαστικά περισσότερο το στοιχείο της πίστης παρά της έρευνας. Φιλοσοφικά ερωτήματα όπως αυτό της φύσης του Ιησού, έπρεπε να αποτελούν δογματικές αλήθειες κι όχι σημείο τριβής και προσωπικής αναζήτησης και οι αναζητήσεις των Γνωστικών δεν ήταν καθόλου «εύπεπτες» για τον πολύ κόσμο. Αντίθετα περιέπλεκαν τα πράγματα. Αυτό έκανε τον Ειρηναίο, επίσκοπο της Λυών να θεωρεί ότι οι Γνωστικοί έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό στη νεογέννητη Εκκλησία και να αποκηρύξει τα Γνωστικά Ευαγγέλια υποστηρίζοντας ότι «όπως υπάρχουν τέσσερις κύριοι άνεμοι, τέσσερις στύλοι που συγκρατούν τον Ουρανό και τέσσερις γωνίες στο Σύμπαν, έτσι υπάρχουν και μόνο τέσσερα κανονικά Ευαγγέλια» (αυτά των τεσσάρων Ευαγγελιστών). Όμως η Pagels στο έργο της δίνει μία πιο ορθολογιστική εξήγηση στην απόρριψη των Γνωστικών Ευαγγελίων (και σε επέκταση και όλου του Γνωστικισμού) από την επίσημη πρωτο-χριστιανική Εκκλησία. Κατά την Pagels οι φιλοσοφικές αναζητήσεις των Γνωστικών θεωρήθηκαν επικίνδυνες καθώς υποδείκνυαν έναν δρόμο προς τον Θεό που περνούσε από την προσωπική αναζήτηση και προσπάθεια, παρά από τους θεσμούς της Εκκλησίας. Με άλλα λόγια η Εκκλησία δεν ήταν ο απαραίτητος ενδιάμεσος σταθμός-γέφυρα ανάμεσα σε άνθρωπο και Θεό - και αυτό βέβαια ήταν επικίνδυνο για την υπό διαμόρφωση και εξάπλωση χριστιανική πίστη. Ο φιλοσοφικός και εσωτερικός δρόμος των Γνωστικών γίνεται φανερός και από επιρροές που αυτοί είχαν με φιλοσοφικά και θρησκευτικά συστήματα της Ανατολής, κυρίως με τον Βουδισμό. Η πραγμάτωση του Γνωστικού έρχεται μέσα από τεχνικές διαλογισμού, ασκήσεις και βίωση κάποιας ηθικής διδασκαλίας. Οι πρακτικές αυτές ήταν απαραίτητες για τους πρώτους Χριστιανούς που δεν αρκούνταν στην απλή πίστη αλλά ήθελαν να συμπληρώσουν το πνευματικό τους κενό με μία εσωτερική αναζήτηση και το προσωπικό βίωμα. Επιπλέον τα Γνωστικά Ευαγγέλια παρουσιάζουν έντονο το ρόλο της γυναίκας στο άμεσο περιβάλλον του Ιησού, καθώς αναφέρονται σε ένα σύνολο γυναικών που περιλαμβάνονται στον στενό κύκλο του. Όλοι αυτοί υπήρξαν παράγοντες εξάπλωσης του Γνωστικισμού στον χώρο της Μεσογείου, στους πρώτους αιώνες μ.Χ. παρόλο που σύντομα οι διδασκαλίες τους, τα Ευαγγέλιά τους και γενικότερα το φιλοσοφικό τους σύστημα παραγκωνίστηκε από την επίσημη Εκκλησία. Η πρόσφατη ανακάλυψη του «Ευαγγελίου του Ιούδα» έρχεται απλά να ξαναφέρει στην επιφάνεια το ζήτημα των απόκρυφων χριστιανικών διδασκαλιών, της επιρροής του Χριστιανισμού από άλλα φιλοσοφικά και θρησκευτικά συστήματα της εποχής αυτής και του κατά πόσον η αναζήτηση του Θεού μπορεί να αποτελέσει προσωπική υπόθεση ή πρέπει να περάσει μέσα από ένα σύστημα πίστης (αναγκαστικά λίγο ως πολύ δογματικό). Πηγή: esoterica.gr
